Overpresteren bij teammanagers: een onderschat risico voor teamfunctioneren en leiderschap

In veel organisaties worden betrokken teamleiders gewaardeerd om hun beschikbaarheid, daadkracht en loyaliteit. Toch schuilt achter deze ogenschijnlijk positieve kwaliteiten regelmatig een disbalans: het fenomeen overpresteren. Teammanagers die structureel méér doen dan hun rol vraagt, lopen niet alleen zelf risico op uitval, maar beïnvloeden onbedoeld ook het functioneren en de ontwikkeling van hun team.

Wat is overpresteren?

Overpresteren is een vorm van overfunctioneren waarbij een leidinggevende structureel meer verantwoordelijkheid op zich neemt dan functioneel of gezond is. Het gaat hierbij niet om incidentele piekinspanningen, maar om een patroon van langdurige overbelasting waarin grenzen onvoldoende bewaakt worden.

Kenmerkend gedrag:

• Continu problemen oplossen die het team zelf zou kunnen oppakken
• Gebrek aan tijd voor reflectie of strategie door operationele druk
• Weinig tot geen herstelmomenten gedurende de werkdag
• Moeite met delegeren of loslaten
• Constante beschikbaarheid, ook buiten werktijden

Dit gedrag is vaak ingegeven door overtuigingen als “anders valt het stil”, “ik ben nodig” of “als ik het niet doe, doet niemand het”.

Oorzaken: psychologische en systemische factoren

Uit onderzoek blijkt dat overpresteren vaak voortkomt uit diepgewortelde overtuigingen en copingstrategieën. Volgens Kets de Vries (2006) hebben veel leiders hun gevoel van eigenwaarde verankerd in hun nut voor anderen, waardoor ze moeite hebben met het stellen van grenzen of het verdelen van verantwoordelijkheid.¹

Daarnaast speelt de organisatiecontext een rol. In omgevingen waar hoge werkdruk, onderbezetting of een reactieve cultuur heerst, wordt overfunctioneren vaak onbedoeld gestimuleerd. Teamleden wennen eraan dat de leiding alles opvangt, wat leidt tot een vicieuze cirkel van afhankelijk gedrag.

Gevolgen voor teammanager, team en organisatie

Voor de teammanager:

• Verhoogde stressniveaus en risico op burn-out
• Verminderde mentale scherpte en besluitvaardigheid
• Negatief effect op werkplezier en motivatie

Voor het team:

• Beperkte eigen regie en initiatief
• Afname van leereffecten en probleemoplossend vermogen
• Vertraging in ontwikkeling van professionele autonomie

Voor de organisatie:

• Onzichtbare energielekken en verminderde teamdynamiek
• Belemmering van duurzaam presteren
• Hogere kans op uitval van sleutelpersonen

Volgens Harvard Business Review (2020) leidt dit tot wat men het “dependency trap” noemt: wanneer leidinggevenden structureel overfunctioneren, nemen teams minder initiatief en worden ze afhankelijk van de manager.²

Herkennen van het patroon

In de praktijk blijft overpresteren lang onzichtbaar. Managers die structureel overpresteren worden vaak gewaardeerd als ‘betrouwbaar’ en ‘altijd bereikbaar’. De keerzijde komt pas aan het licht bij signalen als vermoeidheid, verhoogd verzuim, stagnatie binnen het team of dalende motivatie.

Lees ook: Ben jij teammanager of brandweerman? – een blogartikel over reactief leiderschap en energieverlies.

Richting duurzame verandering

Het doorbreken van overpresteren vraagt om interventies op drie niveaus:

Individueel niveau:

• Vergroten van inzicht in eigen gedrag en energiebalans
• Actief werken aan herstelmomenten en reflectie
• Ontwikkelen van delegatie- en loslaatroutines

Teamniveau:

• Verhogen van eigenaarschap en zelforganiserend vermogen
• Verduidelijken van rolverdeling en verantwoordelijkheden
• Inbedden van feedback en aanspreekcultuur

Organisatieniveau:

• Aandacht voor leiderschap vanuit energie, niet vanuit controle
• Normaliseren van rust en herstel als onderdeel van presteren
• Faciliteren van structurele ondersteuning voor teamleiders

Bij TC2 werken we met teams en leidinggevenden aan het herstel van energiebalans, het vergroten van mentale veerkracht en het ontwikkelen van duurzaam leiderschapsgedrag. Onze aanpak is gebaseerd op gedragspsychologie, ACT, routineopbouw en systemisch werken.

Gratis workshop: onderzoek waar energie weglekt

Overpresteren is geen individueel falen, maar vaak een systemisch patroon dat vraagt om een gedeelde aanpak. Plan een gratis workshop voor jou en je collega’s  en krijg inzicht in de energiehuishouding van je team én je leiderschap.

Take charge and take care!

Team TC2

Bronnen:

Kets de Vries, M. (2006). The Leader on the Couch: A Clinical Approach to Changing People and Organizations. INSEAD Business Press.

Harvard Business Review (2020). Why Managers Should Stop Fixing Problems for Their Teams.

David, S. (2016). Emotional Agility: Get Unstuck, Embrace Change, and Thrive in Work and Life. Harvard Business Review Press.